Öncelikle sizi tanıyarak başlayalım. CİSST'ten ve çalışmalarınızdan kısaca bahsedebilir misiniz?
CİSST olarak 2006 yılında, insan hakları ihlalleri açısından en riskli mekânlardan olan hapishanelerde, mahpusların hak ve özgürlüklerini korumak ve hapishanelerin uluslararası insan hakları standartlarına ve insan onuruna uygun hale getirilmesini sağlamak amacıyla kurulduk.
Bu amaçlar doğrultusunda savunuculuk, izleme ve değerlendirme faaliyetleri yapıyoruz. Mahpus ve mahpus yakınlarından gelen hak ihlali bildirimlerine ilişkin insan hakkı başvuruları yapıyor, sonuçları takip ediyor ve raporluyoruz. Ayrıca hapishanelere dair bilgi edinme başvuruları gerçekleştiriyor, elde ettiğimiz verileri kamuyla paylaşıyoruz. Böylece sivil aktörlerin, akademinin ve ilgili meslek gruplarının olduğu kadar kamunun da hapishanelere dair doğru veriye ulaşmasını ve hapishanelerle ilgili çalışma motivasyonuna sahip olmasını amaçlıyoruz.
Son dönemde sayıları artan S ve Y tipi hapishaneler üzerinde yoğunlaştığınızı biliyoruz. Bu hapishaneler neden gündeminizde?
Özellikle S ve Y tipi hapishanelere yoğunlaşmamızın ve bu hapishaneleri gündeme taşımayı amaçlamamızın sebebi hapishanelerin tecrit ve izolasyon odaklı kurulması ve mahpuslar bakımından ağır tutulma koşulları yaratmasıdır.
S ve Y tipi hapishaneler, F tipi hapishaneler gibi ‘yüksek güvenlikli hapishaneler’ kategorisindedir. S, Y ve F tipi hapishanelerin yanı sıra Dumlu 1 No’lu Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumu gibi herhangi bir kategoriye dahil edilmeyen ancak S ve Y tipi hapishanelerle benzer mimariye sahip yüksek güvenlikli hapishaneler de bulunmaktadır. S ve Y tipi hapishanelere ilişkin resmi merciler tarafından yeterli açıklama yapılmamakta, bu kurumların koşullarına ve mimarilerine dair sağlıklı bilgi verilmemektedir. Yalnızca, ağırlaştırılmış müebbet hükümlüsü mahpuslara özgü inşa edildiği ve kurum asayişini olumsuz yönde etkileyeceği değerlendirilen hükümlü ve tutukluların yüksek güvenlikli hapishanelerde tutulduğu belirtilmektedir.
S ve Y tipi hapishanelere ilişkin resmi veri ve bilgi eksikliği, CİSST olarak kendi izleme faaliyetlerimizi oluşturmamızı zorunlu kılmıştır. Uzunca bir süredir mahpuslarla mektuplaşma, danışma hattı aramaları ve avukat ziyaretleri gibi izleme araçlarını kullanarak yüksek güvenlikli hapishanelere ilişkin bilgi topluyoruz. 2021 yılından günümüze dek S tipi hapishanelerde 714, Y tipi hapishanelerde 38, sadece yüksek güvenlikli olarak geçen hapishanelerde ise toplam 1239 hak ihlali tespit ettik.
Fotograf: Bianet
Peki, S ve Y tipi hapishanelerin F tipi hapishanelerden farkı nedir?
Sosyal tecrit modelini benimseyen F tipi hapishaneler 2000’li yıllarla birlikte infaz sisteminde yerini almıştır. S ve Y tipi hapishaneler ise F Tipi hapishanelere göre tecrit koşullarının daha fazla ağırlaştırıldığı ve daha izole yapılardır. F Tipi olan hapishanelerde hem koğuşlar hem hücreler bulunurken S ve Y Tipi olan hapishanelerde sadece hücreler bulunmaktadır. F tipi hapishanelerde hücrelerin ayrı bir müstakil havalandırma alanı bulunurken, S ve Y tipi hapishanelerde müstakil havalandırma alanı bulunmaz ve mahpuslar infaz koruma memurları tarafında bir saatlik havalandırmaya çıkarılmak için ayrı bir alana götürülmektedir. S ve Y tipi hapishaneler, mahpusların hiçbir şekilde birbirleriyle diyalog kurmasına izin verilmediği hapishanelerdir. Bir başka ifadeyle S ve Y tipi hapishanelerde ağırlaştırılmış müebbet hükümlüsü olmayan mahpuslar da ağırlaştırılmış müebbet infaz koşullarında tutulmaktadır.
Tüm bunların yanı sıra S ve T tipi hapishanelerde mahpusların hapishaneye gidiş ve gelişte yoğun bir şekilde çıplak aramaya maruz bırakıldığı, ayakta sayımın dayatıldığı, hücrelerin kamera ile izlendiği de kamuoyuna yansımaktadır. Tüm bu olumsuz özellikleriyle S ve Y tipi hapishanelerin, F Tipi hapishanelerine kıyasla daha sıkı infaz rejimine ve kurallara tabi olduğu görülmektedir.
Bu hapishanelerdeki tecritin mahpuslar üzerindeki etkileri nelerdir?
Tecrit, CİSST olarak özellikle üzerinde durduğumuz ve gündemleştirdiğimiz bir insan hakkı ihlalidir. Daha önceden mahpuslar dönem dönem cezalandırma aracı olarak tecrite maruz bırakılırken, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası alan mahpuslar ve bu cezayı almamış olsa da S ve Y tipi olan hapishanelerde tutulan mahpuslar artık hapsedildikleri tüm süre boyunca tecrit altında tutulmaktadırlar.
Tecrit koşullarında tutulan mahpuslarda anksiyeteye bağlı olarak mide sorunları, boyun, bel ağrıları, göz sorunları gibi fiziki ve psikosomatik hastalıkların oluşabileceği bilinmektedir. Aynı zamanda sosyal izolasyonun ve sosyal destekten yoksun olmanın stres ve daha birçok psikolojik rahatsızlığı artırdığı yapılan bilimsel araştırmalarla tespit edilmiştir. Stres kardiyovasküler hastalıklara yakalanma ihtimalini de artırmakta, depresyon ve daha birçok psikolojik rahatsızlıkları tetiklemektedir.
“Türkiye’de Ağırlaştırılmış Müebbet Hükümlüsü Mahpus Olmak” başlıklı kitabımızda; bazı mahpusların geleceğe yönelik aşırı kaygıları, kimi fiziksel yetilerini kaybedip kaybetmedikleri ile ilgili korkuları, ileride sosyal ortamlara girmek ve teknolojinin geliştiği yeni dünya düzenine uyum sağlayıp sağlayamayacaklarıyla ilgili kaygılı olduğuna dikkat çekmekteyiz.
Türkiye’de hapishaneler sivil izlemeye kapalı olması hak ihlalleri yaratıyor
S ve Y tipi hapishanelerin mimari yapısının mahpuslar üzerinde yarattığı tecrit koşulları ve insan hakları ihlalleri konusunda ne tür somut örneklerle karşılaşıyorsunuz? Bu hapishanelerin ağırlaştırılmış müebbet dışındaki mahpuslar üzerindeki etkileri nelerdir?
Yüksek güvenlikli olan S ve Y tipi hapishaneler mimari yapıları gereği, üçüncü kişilerden gelen herhangi bir müdahale olmasa bile mahpuslar için ciddi hak ihlalleri yaratmakta ve mahpusları tecrit altında tutarak temel haklarını ihlal etmektedir. Sürekli kamera kaydı altında olan mahpuslar, özel hayat gizliliğinden yoksundur. Havalandırma hakları uluslararası standartların aksine günde bir saat ile sınırlı tutulmaktadır. Mahpuslar birbirleriyle temas kuramamakta ve sosyal izolasyon derinleşmektedir. Pencerelerin gün ışığını engelleyen yapısı, havalandırma eksikliğiyle birleşince mahpusların sağlığı daha da olumsuz etkilenmektedir. Görüş hakları ise çok kısıtlı olup, mahpuslar yalnızca bireysel olarak ziyaretçileriyle görüşebilmektedir. Kapıların otomatik olarak açılması ve kapanması ise acil durumlar açısından riskler oluşturmaktadır. Özetle “ağırlaştırılmış müebbet infaz koşulları”, daha hafif cezalar alan mahpuslara da uygulanmakta, bu da ciddi insan hakları ihlallerine yol açmaktadır.
Eklemek istediğiniz bir şey var mı?
CİSST olarak S ve Y tipi olan hapishanelerde tutulan mahpusların hak ve özgürlüklerini korumak; haklar, koşullar ve uygulamalar bağlamında bu hapishanelerin uluslararası insan hakları standartlarına ve insan onuruna uygun hale getirilmesini sağlamak amacıyla çalışmalar yürütüyoruz. Ancak Türkiye’de hapishanelerin sivil izlemeye kapalı olması bu çalışmaların önünü kapatıyor.
Tecridin ve uzun tutukluluk süresinin psikolojik etkileri üzerine detaylı araştırmalara ihtiyaç olduğunu ve bu açıdan hapishanelerin akademik çalışmalara ve hak temelli çalışan sivil toplum örgütlerine açılması gerektiğini bir kez daha vurguluyoruz. Yapısı gereği insan hakları ihlali ortaya çıkaran, mimarisi, koşulları, düzeni ile infazı, katmerlenen bir cezalandırma haline getiren S, Y tipi ve yüksek güvenlikli hapishanelerin yapımı durdurulmalı, var olan hapishaneler ise kapatılarak insan hakları uluslararası standartlarına uygun hale getirilmedikçe kullanılmamalıdır.
Daha fazla ve güncel bilgiye ulaşmak isterseniz web sitemizi takip edebilirsiniz.