Örgütsel Dönüşüm İçin Toplumsal Cinsiyet Eşitliği, Toplumsal Cinsiyet Eşitliği İçin Örgütsel Dönüşüm

BİRLİKTE’nin yeni uygulama döneminde bazı öncelikler dahil ettik desteklerimize.  Münferit uygulamalardan sisteme, teamülden yazılı prosedürlere doğru bir örgütsel dönüşüm süreci olarak gördüğümüz BİRLİKTE Programı’nın yeni döneminde, toplumsal cinsiyet eşitliğini ana hatlarımızdan biri olarak belirledik. Bunu, programın tüm aşamalarında hem bir hedef hem de örgütsel dönüşümün asli, güçlendirici ve hızlandırıcı bir unsuru olarak ele aldık.

Toplumsal cinsiyet eşitliği, insan haklarının temel unsuru olduğu için BİRLİKTE Programı'nın ilk döneminde de doğal olarak ana meselelerden biri olmuştu. Toplumsal cinsiyet eşitliği karşıtı politikaların sadece kadın ve LGBTI+ örgütleri için değil bir bütün olarak sivil alan için bir tehdit oluşturması; toplumsal cinsiyet dinamiklerini dikkate almayan politika ve uygulamaların sadece kamu değil sivil örgütler için de sınırlı etki yaratma riskini barındırması; örgütlerimizde eşitlik, şeffaflık, katılımcılık gibi ilkeleri ve demokratik kültürü toplumsal cinsiyet eşitliği olmadan hayata geçirme imkânı bulunmaması, bu meselenin ele alınmasını zorunlu kılan başlıca faktörlerdi.

BİRLİKTE’nin ilk döneminde yürüttüğümüz kurumsal gelişim çalışmaları sırasında örgütlerin kendi içinde toplumsal cinsiyete dayalı eşitsizlikleri sorguladığı çok çeşitli deneyimlerimiz olmuştu. BİRLİKTE katılımcısı örgütlerle bu alanda etkinlikler yürütmüş olsak da bu tür kısmi çalışmaların örgütsel dönüşüme sınırlı katkısının olduğunun farkındaydık. 

Toplumsal cinsiyet eşitliği STÖ’ler için sadece talep değil aynı zamanda bir taahhüt olmalı

Toplumsal cinsiyet eşitliğinin sivil toplum örgütleri için sadece talep değil aynı zamanda bir taahhüt olması gerektiğine inanıyorduk. Bu nedenle eşitliği sadece mücadele ettiğimiz alanda değil, örgüt içinde nasıl hayata geçirebiliriz sorusunun peşine düştük. 25 örgütün BİRLİKTE’nin yeni dönemine dahil olmasıyla hem biz hem de sorularımız çoğaldı, derinleşti.

Bu öğrenme, BİRLİKTE’nin ikinci döneminde meseleyi daha odaklı ve tanımlı bir şekilde ele almamızı sağladı. BİRLİKTE’nin ilk döneminde toplumsal cinsiyet eşitliği için mücadele eden örgütler kurumsallaşma sürecine mesafeli yaklaşıyorken diğer alanlarda hak mücadelesi yürüten örgütler de toplumsal cinsiyet eşitliğini önemli bulmakla birlikte, öncelikli bir mesele olarak görmeyebiliyordu. Uzun yıllardır bu alanda mücadele eden ama aynı zamanda BİRLİKTE gibi çok iyi yapılandırılmış bir kurumsal gelişim programında mentorluk yapan olan biri olarak, bu kesişimde ilk dönüşümü kendim yaşadım diyebilirim. Bir feminist olarak sokağın gücüne inancımı hiç kaybetmemekle birlikte kurumsallaşmanın veya stratejik planlamanın da öcü olmadığını anlama fırsatını bulmuştum. 

Neyi, nasıl yaptık?

BİRLİKTE’nin yeni dönemini yapılandırırken örgütsel dönüşüm için toplumsal cinsiyet eşitliği; toplumsal cinsiyet eşitliği için örgütsel dönüşüm yaklaşımını esas alarak ilerledik. 

‘Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin Anaakımlaştırılması’na (TCEA) yöneltilen çok haklı feminist eleştirilere rağmen bunu BİRLİKTE’de kullanabileceğimiz etkili bir strateji olarak gördük. Daha çok kamuya yönelik bir talep olan TCEA’dan son yıllarda sivil toplumun kendi dönüşümü için de yararlanılıyor. Biz de anaakımlaştırma yaklaşımını ve kullanışlı araçlarını BİRLİKTE’nin özgün kurumsal gelişim modeline entegre ettik.

TCEA çalışmalarını üç koldan yürüttüğümüzü söyleyebiliriz. İlki program düzeyindeki çalışmalarımız. Programın ilkeleri, geliştirdiğimiz başvuru ve hibe rehberleri, STÖ başvurularına ilişkin değerlendirme kriterleri hep toplumsal cinsiyet eşitliği perspektifiyle geliştirildi. Programın önemli bir aşaması olan değerlendirme sürecinde, toplumsal cinsiyet eşitliği alanında öne çıkan örgütler kadar bu yönde bir değişim ihtiyacını ortaya koyan örgütlerin de programa dahil olmasını öncelikli gördük. Çevrim içi bilgilendirme etkinliklerinde bu meselenin programın ana unsuru olduğunun mümkün olduğunca altını çizdik. Bu süreçte örgütlerin sadece çalışma alanlarında değil örgüt içinde de toplumsal cinsiyet eşitliği için neler yapmak istediklerini anlamaya çalıştık.

Bir diğer ve belki de en önemli hattımız BİRLİKTE katılımcısı 25 sivil toplum örgütüyle yürüttüğümüz mentorluk çalışmaları. TCEA çalışmalarını en baştan itibaren kurumsal gelişim için mentorluk çalışmalarının bir boyutu olarak yürütüyoruz. BİRLİKTE mentorlarının sahip olduğu sivil toplum ve kurumsal kapasite gelişimi deneyimi kadar, toplumsal cinsiyet eşitliği alanında sahip oldukları birikim, merak ve heyecan süreci tahmin edemeyeceğimiz kadar kolaylaştırdı ve güçlendirdi. Koordinasyon, iletişim, finans, izleme/değerlendirme&öğrenme çalışmalarını toplumsal cinsiyet eşitliği temelinde yürütmek için hep birlikte ve çok kafa yorduk. 

Mentorluk çalışmalarının odağını BİRLİKTE’nin ilk döneminde geliştirdiğimiz ve bir önceki yazımızda detaylı biçimde açıkladığımız kurumsal gelişim modelimiz ve özdeğerlendirme aracımız oluşturuyor. Özdeğerlendirme aracında toplumsal cinsiyeti; yönetişim, üyeler ve gönüllüler ya da kaynaklar gibi ayrı bir alan olarak değil, araçtaki tüm alanları çapraz kesen bir mesele olarak konumlandırdık. Böylece, BİRLİKTE örgütleri, toplumsal cinsiyet eşitliği açısından iyileştirilmesi gereken noktaları her bir alan için ayrı ayrı değerlendirdi ve birinci yıl için iyileştirme planlarını buna göre şekillendirdi. İyileştirme planlarında hem TCE odaklı iyileştirmeler hem de diğer iyileştirmelerde TCE perspektifini nasıl ele alacaklarını değerlendirdikleri notlar da yer alıyor

Sivil Toplum Geliştirme Merkezi Derneği ise üçüncü hattımız. STGM, çok sayıda toplumsal cinsiyet eşitliği aktivistinin üye, çalışan, yönetim kurulu üyesi gibi  farklı rollerde yer aldığı bir örgüt. Toplumsal cinsiyet eşitliği de STGM’nin uzun yıllardır gündeminde olan bir mesele. 

2010 tarihli, İlknur Üstün’ün yazdığı ve Aksu Bora’nın editörlüğünü üstlendiği “Toplumsal Cinsiyet Eşitliği: Hesaba Katabiliyor muyuz?” STGM’nin faaliyetlerinin ve işleyişinin toplumsal cinsiyet odağında kapsamlı bir şekilde değerlendirildiği bir çalışmanın yayını. Bu yayınla STGM’nin yaklaşık 15 yıl önce toplumsal cinsiyet eşitliği odağında bir özdeğerlendirme sürecine girmiş olduğunu anlıyoruz. STGM, bu alanda çeşitli uygulamaları kurumsal belgelerinde tanımlamış ve hayata geçirmiş olsa da toplumsal cinsiyet eşitliği için daha fazlası hep vardır diyerek BİRLİKTE Programı’yla bu yöndeki çalışmalarımızı çeşitlendirdik ve hızlandırdık. Ayrıca bu çalışmaları daha kapsamlı, etkili ve sürdürülebilir kılmak için STGM’nin yönetim kurulu, üye ve çalışanlarının yer aldığı bir toplumsal cinsiyet eşitliği grubu oluşturma kararı aldık. Bu açıdan STGM, BİRLİKTE Programı’nda bilen ve öğreten değil, paylaşarak öğrenen 26’ncı örgütümüz oldu desek yanlış olmaz. 

Örgütsel dönüşüm için toplumsal cinsiyet eşitliği toplumsal cinsiyet eşitliği için örgütsel dönüşüm 

TCEA çalışmalarımızı çeşitli etkinlikler ve mekanizmalarla desteklemeye gayret ediyoruz. Katılımcı STÖ’lerle bu mesele üzerine birlikte düşünüyor, geliştirilen araç ve belgeleri birlikte tartışıyoruz. Yaşayan ve dönüşen toplumsal cinsiyet eşitliği politika belgeleri için belgelerde tanımlanan uygulama ve mekanizmaların hangi kurumsal belgede nasıl yer alacağını değerlendiriyoruz. STÖ’lerin toplumsal cinsiyet eşitliği çalışmalarında ihtiyaç duyduğu spesifik uzmanlıklar için STGM’nin uzman havuzundan yararlanıyor, örgütlerle uzmanların buluşmasına aracılık ediyoruz. Yüz yüze etkinliklerde ve özellikle toplumsal cinsiyet temelli şikâyetler için örgüt mekanizmaları ve kesişimsel ayrımcılık konularını öncelediğimiz çevrimiçi etkinliklerde buluşup bilgi ve deneyimlerimizi paylaşıyoruz. BİRLİKTE katılımcısı STÖ’lere açık dijital buluşma noktasında (BİRLİKTE Hub) konuyla ilgili önemli ve güncel kaynakları, etkinlikleri paylaşıyoruz. Programımızın İrlanda’daki ortağı olan The Wheel ile İrlanda’da ve Türkiye’de çeşitli etkinlikler organize ediyoruz.

Deneyimleri ve birikimleri paylaşmak için: Toplumsal Cinsiyet Eşitliği için BİRLİKTE İnisiyatifi

TCEA çalışmaları bağlamında, Toplumsal Cinsiyet Eşitliği için BİRLİKTE İnisiyatifi’nden de özellikle bahsetmemiz gerekir. Programdaki İngilizce adının kısaltması GEMI olan inisiyatif (Gender Equality Manistreaming Initiative), BİRLİKTE katılımcısı örgütlerden aktivistlerin katılımıyla oluştu. Sivil toplumda toplumsal cinsiyet eşitliği için birikimini ve zamanını buna vakfetme hevesinde bir BİRLİKTE oluşumu diyebiliriz. İlk toplantısını kısa süre önce gerçekleştiren ve yakın zamanda çalışma programını oluşturmak için yeniden bir araya gelecek olan inisiyatifin bu alanda üreteceği bilgi, belge ve araçların katkısının BİRLİKTE örgütlerinin çok ötesine geçeceğini şimdiden öngörebiliyoruz. 

Farklı hak alanlarını odağına almış 25 sivil toplum örgütünün toplumsal cinsiyet eşitliği temelinde gerçekleştirdiği bu yapılandırılmış ve kapsamlı çalışmaların toplumsal cinsiyet eşitliği mücadelesine sağlayacağı katkıyı sadece düşünmek bile heyecan verici. Zaman ilerledikçe öğrendiklerimizi sizlerle paylaşmaya devam edeceğiz. Ancak bundan sonra sözü TCEA çalışmalarının asıl sahibine, GEMI’ye devredeceğimizi müjdeleyerek yazımı burada bitiriyorum.