Kamu harcamalarını toplumsal ve siyasal değerlendirmelerle ele alan sivil toplum kurumu Kamu Harcamaları İzleme Platformu'nun yeni raporunda, bu harcamaların öteki yüzü bir kez daha berrak bir biçimde sergileniyor.
Bir hükümetin icraatının denetlenmesi, yapılan ve yapılması öngörülen harcamaların değerlendirilmesi ve bunların alternatiflerinin tartışılmasının en önemli anı, meclis bütçe görüşmeleridir. İktidar partisinin bütçe tasarısını istediği gibi onaylatacak bir çoğunluğa sahip olduğu durumlarda bile, sadece parlamentoda muhalefetin değil, medyanın ve toplumsal muhalefet platform ve kanallarının sorumluluğu, hem kamuoyunu bilgilendirmek hem de öngörülenlerin alternatiflerini içeren yapıcı bir eleştiriyi sunmaktır.
Bunu yapmak, disiplinli ve uzun soluklu bir çalışma ister. Bütçe +harcama verilerinin derlenmesi, bunların toplumsal amaçlara uygun başlıklarda toplanması ve değerlendirilmesi, sadece iktidar partisine ve devlet kurumlarına bırakılmaması gereken bir iştir. Türkiye ’de kamu harcamalarını sistemli izleme ve değerlendirme çabasını gösteren az sayıda sivil toplum girişimi var. Bunların arasında Kamu Harcamaları İzleme Platformu en ön sırada yer alıyor. 57 sivil toplum kuruluşu ve sivil oluşumun üye olduğu bu platform, kamu harcamalarını yakından izliyor. Harcama kalemlerini toplumsal ve siyasal değerlendirmeler açısından daha anlamlı başlıklar altında topluyor. Diğer ülkelerin harcama büyüklükleriyle kıyaslıyor. Yıllık raporunu bütçe görüşmelerinin başladığı dönemde ekim ayında yayımlıyor. Milletvekillerine, basın mensuplarına yolluyor.
Bu yıl üçüncüsü sunulan bu raporda Türkiye kamu harcamalarının öteki yüzü bir kez daha berrak biçimde sergileniyor. Buna öteki yüzü diyoruz, çünkü kamu harcamalarını kaç kilometre duble yol, kaç milyar dolar ihracat ve kaç okul, hastane veya karakol yapıldığına indirgeyen, büyüme hızını fetişleştiren bütçe sunuş tarzından farklı olarak, harcamaların insanlara yönelik somut etkilerine odaklanıyor rapor. Elbette kamunun altyapı harcamalarını küçümsemek demek değil bu. Tersine bu harcamaların sadece bir inşaat hamlesi olarak kalmaması, bunlardan eğitimli, sağlıklı, geleceğe güvenle bakan yurttaşların eşit koşullarda yararlanmalarının sağlanması için gerekli harcama kalemlerine ışık tutuyor rapor.
Yoksullukla mücadele
Bu yıl Platform’un raporu sosyal koruma ve sağlık harcamalarına, gençlerin güçlendirilmesine ve çocuğa yönelik harcamalara odaklanmış. Bir de adalet harcamalarına.
Türkiye’de, yeşil kart dahil, yoksullar için yapılan harcamalar 2011’de GSYH’nın sadece yüzde 1,33’üne ulaşıyor. Ki bu Van depremi nedeniyle biraz artmış bir harcama. 2012’de yüzde 1,1’e düşmekte, 2013 ve 2014 için bu oranda bir artış öngörülmemekte. 2011 seçimleri öncesinde gelir desteği, aile sigortası gibi yoksullukla mücadele araçları gündeme gelmişti. Seçimlerden sonra hızla unutuldu. Yoksullara yönelik sosyal harcama artışı da en iyi ihtimalle 2014 sonrasına ertelenmiş durumda? Neden?
Türkiye’de sosyal koruma harcamalarının GSYH’ya oranı son yıllarda düzenli bir artış gösterdi. 2006-2008 yılları arasında yüzde 11,5 seviyesinde iken, 2012’de yüzde 13’e yaklaştı. Önümüzdeki iki yılda bu oranın en iyi ihtimalle sabit kalması, hatta biraz düşürülmesi öngörülüyor. Halbuki, 27 AB ülkesinin ortalamasında bu harcamalar GSYH’nın yüzde 29,5’ine ulaşmış durumda. Başbakan’ın bizim gerimizde kalan AB üyeleri olarak sık sık örnek verdiği Bulgaristan ve Romanya’da bile yüzde 18 seviyesinde. Türkiye, yurttaşlarını sosyal olarak koruma kapasitesi açısından bu iki ülkeden de çok daha geride.
Benzer bir durum sağlık harcamaları için de geçerli. AB ülkelerine kıyasla Türkiye kişi başına kamu sağlık harcamalarında sonuncu durumda. Buna rağmen 2013-2014 yıllarında bu harcamaların göreli olarak biraz kısılması öngörülüyor. Neden? Önümüzdeki dönemde genel sağlık sigortası çerçevesinde sağlık hakkından yararlanmak için prim ödenmesi bekleniyor. Bu primleri devlet tarafından karşılanmayacak ama prim ödemeye gücü de yetmeyen düşük veya düzensiz gelirli kesimin sağlık hizmetinden dışlanması yoluyla mı bu harcama kısıntısı sağlanacak?
Çocuğa ve gençlerin güçlendirilmesine yönelik harcamalar veya kişi başına seviye olarak ele alınca son derece düşük olan adalet harcamaları da raporda detaylı biçimde inceleniyor. Her seferinde karşımıza AB ülkeleriyle kıyaslandığında son derece düşük kalan bir harcama tablosu çıkıyor.
Askeri harcamalar
Akla hemen “ama kaynaklarımız sınırlı” türünden bir yanıt gelecektir. Raporda askeri harcamalar ve iç güvenlik harcamaları da incelenmiş. Askeri harcamaların GSYH’ya oranı yüzde 2,35. İç güvenlik harcamalarının oranı da yüzde 1,18. Raporda NATO-Avrupa askeri harcama oranı ortalaması olan yüzde 1,8 düzeyine Türkiye’de askeri harcamaların çekilmesinin yaratacağı kaynak hatırlatılıyor. Askeri harcamaların örneğin yüzde 5 azaltılmasıyla, 12,5 milyon sigortasız yurttaşa sağlık sigortası priminin devlet tarafından karşılanması ve bir milyon yoksul haneye ayda 295 TL düzenli gelir desteği yapılması mümkün. Söz konusu olan miktar 1,3 milyar TL civarında. Bu aralar öngörülen silah alımları bütçesiyle bir kıyaslama yapınca, güvenlik devleti zihniyet ve uygulamalarının nasıl devam ettiği daha net görülüyor.
Kamu idarelerinin bütçeleri ayrı ayrı incelendiği için milletvekilleri birçok harcamayı toplu biçimde değerlendiremez. Platformun raporu tam da bu eksikliği gidermeyi amaçlıyor. Bütçe görüşmeleri sırasında milletvekillerinin ellerindeki bu kıymetli bilgileri ne kadar değerlendirdiklerini, bu konulara ne ölçüde hassasiyet gösterdiklerini hep birlikte izleyeceğiz. Her şeye rağmen bu çalışmayı sebatla yürütenlere en azından yurttaşlar olarak biz teşekkür edebiliriz. İsteyen herkes www.kahip.org adresinden bu raporlara ulaşabilir.
http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=1111174&CategoryID=42