Sivil toplum örgütlerinin kaynak geliştirme çalışmaları içerisinde de yer alan iktisadi işletmeler, örgütlerin bağış, yardım, kira geliri veya elde ettiği diğer gelirlerin dışında amaçlarını gerçekleştirmek için kurabileceği ticari yapılardır.
İktisadi işletme, dernekler ya da vakıflara ait ya da bağlı olup sermaye şirketleri, anonim, limited ya da kooperatif gibi ekonomik işletmeler dışında kalan ticari, sınai ve zirai hizmet ve ürünleri sunan işletmedir.
Dernek iktisadi işletmeyi elde ettiği gelirlerin dışında amaçlarını gerçekleştirmek için ek gelirlere ihtiyacı olması durumunda kurabilir. Örneğin bir dernek düzenli olarak bir dergi çıkartmak ve bu dergileri satmak istiyorsa bunu ancak bir iktisadi işletme üzerinden gerçekleştirebilir. Bu durumda da bir vergi yükümlülüğü ortaya çıkmaktadır.
Derneklerin gelir kaynaklarının kısıtlı olması nedeniyle gerekli kaynaklara ulaşabilmek adına bir şekilde ticari hayatın içinde olabilecekleri bir iktisadi işletme kurmaları onlar için faydalı olabilecektir.
STGM tarafından hazırlanan “Dernek ve Vakıflar için İktisadi işletme Yönetimi - Sık Sorulan Sorular” isimli bilgi notu size konu ile ilgili genel anlamda bir bilgi verecektir.
Ayrıca STGM’nin hazırladığı “STÖ’lerde İktisadi İşletme Yönetimi Nasıl Yapılır?” isimli video serisine de bakabilirsiniz
İktisadi işletmeler Türkiye'deki mevzuatın işleyişi sırasında kendilerini ilgilendirebilecek her türlü kanuna tabidir. Derneğin Yönetim Kurulu iktisadi işletmeye yönetici atamış olsa da doğal olarak iktisadi işletmenin de yönetiminden sorumludur. Bununla birlikte bir iktisadi işletme;
- Ticaret Kanunu
- Borçlar Kanunu
- Derneğe bağlı ya da ait olduğu için Dernekler Kanunu
- Bir Vakfa ait olduğu durumda Medeni Kanun
- Kurumlar Vergisi Kanunu
- Katma Değer Vergisi Kanunu
- Personel çalıştırıldığı durumda İş Kanunu
- Çalıştığı faaliyet alanındaki kanun ve düzenlemeler (gıda malzemesi üretimi durumunda Tarım Bakanlığı) tabidir.
Daha fazla bilgi için lütfen STGM’nin “Dernek ve Vakıflar için İktisadi İşletme Yönetimi - Sık Sorulan Sorular” isimli bilgi notuna bakınız.
Ayrıca STGM’nin hazırladığı “STÖ’lerde İktisadi İşletme Yönetimi Nasıl Yapılır?” isimli video serisine de bakabilirsiniz
İktisadi işletme konusunda ki temel hukuk kurallarına Ticaret Kanunu, Borçlar Kanunu, Dernekler Kanunu, Medeni Kanun, Kurumlar Vergisi Kanunu, Katma Değer Vergisi Kanunu, İş Kanunu ve iktisadi işletmenin faaliyeti ile ilgili olabilecek diğer kanun ve düzenlemelerden erişilebilir.
İktisadi işletmenin kurulabilmesi için öncelikle dernek tüzüğünde “iktisadi işletme kurulabilir” ibaresinin yer alması gerekmektedir. İktisadi işletme kurulması isteniyor fakat bu ibare tüzükte yer almıyorsa ilk olarak tüzük değişikliği gerçekleştirilmelidir.
İktisadi işletme kurabilmek için öncelikle bir yönetim kurulu kararı alınması gerekmektedir. Dernek yönetim kurulu genel kuruldan aldığı yetkiyle iktisadi işletme kurulacağının kararını alır. Bu kararda iktisadi işletmenin unvanı, açık adresi, sermayesi, temsilcileri, yetkilileri, yetkililerin uyrukları ve ev adresleri, işletme konusu açıkça belirtilmelidir. Bu bilgiler Merkezi Sicil Sistemi (MERSİS)’ne girilir.
İktisadi işletmenin faaliyet konusunun açık bir şekilde belirlenmesi son derece önemlidir.
İktisadi işletme kurmakla iktisadi işletmeler değil dernekler tacir sıfatı kazanır fakat kamuya yararlı dernek ve vakıf statüsü almış kurumlar iktisadi işletme kurduklarında tacir olan iktisadi işletmelerdir, kendileri bu sıfatı kazanamaz.
İşletme kar ettiğinde, gerekli vergi kesintileri (kurumlar vergisi & iktisadi işletme stopaj vergisi) yapıldıktan sonra derneğe kar payı aktarımı yapılabilir. Dernek Yönetim Kurulu üyelerine kar payı aktarımı yapılmaz. İktisadi işletmeden derneğe yapılan her tür nakit aktarımı kar payıdır (iktisadi işletme derneğe bağış yapamaz, borç veremez) ve stopaj ödemesi gereklidir. Kar payı aktarımında alt veya üst limit yoktur, işletmenin elde ettiği karın tamamı derneğe aktarılabilir. Yine Yönetim Kurulu kararına bağlı olarak karın belirli bir oranı yedek akçe olarak işletmede de tutulabilir, bir kısmı derneğe aktarılabilir veya belirli bir yıl hiç kar payı aktarımı yapılmadan işletme hesabında yatırım payı olarak tutulabilir. Kar payı ile ilgili aktarım veya yatırım kararı Yönetim Kurulu tarafından alınır.
Dernekten iktisadi işletmeye kaynak aktarmak mümkündür. Bu bir borç işlemidir. Bu tür işlemlerde idari denetimde de sıkıntı çıkmaması açısından aktarım öncesinde Yönetim Kurulu’nun “iktisadi işletmeye hangi iş için ne kadar süreyle para aktarılacağına/borç verileceğine” dair karar alması gereklidir. Derneğin iktisadi işletmesine sürekli kaynak aktarması halinde yapılan işlem borç vermek olarak değil örtülü sermaye olarak değerlendirilir.
Hayır. Lokal eğlence yeridir, dernek üyelerinin sosyalleşmesi adına kurulan ve sadece üyelerine veya geçici olarak ziyaretçilerine hizmet veren mekanlardır. Onların ayrı yönetmelikleri bulunmaktadır.
İktisadi işletmenin kapatılması tasfiye şeklinde olur. Şirketlerin tasfiyesinde olduğu gibi Yönetim Kurulu tarafından iktisadi işletmenin tasfiye edilmesi konusunda karar alınır. İşletmenin tasfiyesi de tescile tabidir. Alınan YK kararı ticaret siciliyle tescil ettirilir ve 1 yıllık tasfiye süreci başlatılır. Tasfiye kararı alındıktan sonra Ticaret Sicil Gazetesi’nde birer hafta arayla 3 kere işletmenin tasfiye edileceği yayınlanır. 1 yıllık süre içinde borçlar ve alacaklar tahsil edilir ve ilgili vergiler ödenir. Sürenin sonunda YK işletmenin tasfiye edildiğini ilan eden yeni bir karar alır. Bu karardan sonra vergi dairesine gidilerek gerekli kapatma işlemleri yaptırılır.